La resiliencia emocional, clave para prevenir el burnout

Autores/as

  • Eva Peguero Rodríguez Médico especialista en Medicina Familiar y Comunitaria. EAP El Castell, Castelldefels, ICS. Profesora asociada Departament Ciències Clíniques Facultad de Medicina Universitat de Barcelona, miembro GEHUCT.
  • Aida Molero Arcos Médico especialista en Medicina Familiar y Comunitaria. EAP Gavarra, miembro del GdT de Ética CAMFIC.
  • Francesc Borrell i Carrió Médico especialista en Medicina Familiar y Comunitaria, Profesor titular Departament Ciències Clíniques Facultat de Medicina Universitat de Barcelona, miembro GEHUCT, miembro Comité Bioètica de Catalunya.

DOI:

https://doi.org/10.30860.0119

Palabras clave:

Resiliencia, Metacognición, Culpa, Hipocondría Moral

Resumen

Los profesionales de la salud deben mantener respeto, empatía y solidaridad, pero el cansancio y la falta de reconocimiento pueden erosionar estas cualidades. La resiliencia emocional es crucial para evitar reacciones inapropiadas. 

Este artículo aborda cuatro aspectos clave para desarrollar esta resiliencia: 

1. Detectar y Verbalizar preocupaciones: considerar aquello que debería preocuparnos y quizás ignoramos por comodidad. 

2. Dar Significado al Esfuerzo y Sufrimiento: reflexionar sobre cada decisión y aceptar nuestra vulnerabilidad. 

3. Aplicar Competencia Emocional en la Relación Asistencial: manejar emociones, escuchar sin prejuicios y corregir reacciones negativas. Esto mejora la interacción con los pacientes y su cuidado. 

4. Detectar actitudes contrarias a nuestros Valores: la metacognición, un estilo emocional proactivo y el hábito de observar nuestras acciones y decisiones, ayuda a mantenernos fieles a nuestros valores morales profundos. 

Estos aspectos, cuando se practican y automatizan, permiten manejar mejor las adversidades y mantener una práctica asistencial ética y eficaz. 

Citas

1. Chen KY, Yang CM, Lien CH, Chiou HY, Lin MR, Chang HR, et al. Burnout, job satisfaction, and medical malpractice among physicians. Int J Med Sci. 2013;10(11):1471–1478. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24046520/

2. Breithaup F. El cerebro narrativo. Lo que nuestras neuronas cuentan. Madrid: Sexto Piso; 2023.

3. Rubert de Ventós X. Ética sin atributos. Barcelona: Anagrama; 2006.

4. Ginzberg SP, Gasior JA, Passman JE, Stein J, Keddem S, Soegaard Ballester JM, et al. Surgeon and Surgical Trainee Experiences After Adverse Patient Events. JAMA Netw Open. 2024;7(6):e2414329. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38829617/

5. Angelini, G. Big five model personality traits and job burnout: a systematic literature review. BMC Psychol. 2023;11(1):49. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36804929/

6. Solmi M, Granziol U, Danieli A, Frasson A, Meneghetti L, Ferranti R, Zordan M, Salvetti B, Conca A, Salcuni S, Zaninotto L. Predictors of stigma in a sample of mental health professionals: Network and moderator analysis on gender, years of experience, personality traits, and levels of burnout. Eur Psychiatry. 2020;63(1):e4. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32093794/

7. Borrell F. Arqueología de esta culpa que sentimos. JANO. 2003;65(1486):595-6.

8. Borrell F. Competencia emocional del médico. FMC. 2007;14(3):133-41. Disponible en: https://www.researchgate.net/publication/356988202_Competencia_emocional_del_medico_Puntos_clave

9. Tizón J. Componentes psicológicos de la práctica médica: una perspectiva desde la Atención Primaria. Barcelona: Doyma; 1989.

10. Neighbour R. The Inner Apprentice: an awareness-centred approach to vocational training for general practice. Newbury: Petroc Press; 1996.

11. Croskerry P. Achieving quality in clinical decision making: cognitive strategies and detection of bias. Acad Emerg Med. 2002;9(11):1184-204. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12414468/

12. Ellis A. Overcoming Resistance: A Rational Emotive Behavior Therapy Integrated Approach, 2nd ed. Nueva York: Springer Publishing; 2002.

13. Borrell F. Seguridad clínica en atención primaria. El enfoque sistémico (I). Aten Primaria. 2012;44(7):417-424. Disponible en: https://www.elsevier.es/es-revista-atencion-primaria-27-articulo-seguridad-clinica-atencion-primaria-el-S021265671100429X

14. Wang CXY, Pavlova A, Boggiss AL, O’Callaghan A, Consedine NS. Predictors of Medical Students’ Compassion and related constructs: a systematic review. Teach Learn Med. 2023;35:502-13. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35930256/

15. Somville F, Van Bogaert P, Wellens B, De Cauwer H, Franck E. Work stress and burnout among emergency physicians: a systematic review of last 10 years of research. Acta Clin Belg. 2024;79(1):52-61. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37889050/

16. Kahneman D. Pensar rápido, pensar despacio. Barcelona: DeBolsillo; 2022.

17. Gol i Gurina J. Els grans temes d’un pensament i d´una vida. Barcelona: La llar del Llibre; 1986.

18. Li CJ, Shah YB, Harness ED, et al. Physician Burnout and Medical Errors: Exploring the Relationship, Cost, and Solutions. Am J Med Qual. 2023;38(4):196-202. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37382306/

19. Griñan Ferre K, Torras Borrell J, Aparicio Freixa J. Asociación entre burnout y calidad asistencial en atención primaria Atención Primaria. Aten Primaria. 2025;57(7):103207. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39799635/

20. Bynum WE, Varpio L, Teunissen P. Why impaired wellness may be inevitable in medicine and why that may not be a bad thing. Med Educ. 2021;55(1):16‐22. Disponible en: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32564391/

21. Ramón y Cajal S. Los tónicos de la voluntad. Madrid: Espasa Calpe; 1956.

Descargas

Publicado

2025-06-24

Cómo citar

Peguero Rodríguez, E., Molero Arcos, A., & Borrell i Carrió, F. (2025). La resiliencia emocional, clave para prevenir el burnout. Folia Humanística, 5(1), 18–33. https://doi.org/10.30860.0119

Número

Sección

Pensamiento actual